ARCO 2012 - De tentoonstellingen er om heen!
Naast de ARCO en Just Mad vinden er diverse tentoonstellingen plaats in Madrid met Nederlandse kunstenaars. Zo krijgt de Nederlandse cultuur naast de kunstenaars die in de Nederlandse galeries worden getoond een bredere context met meer museale kunstenaars. In het geval van “Un Paisaje Holandès” wordt een kunsthistorische achtergrond geschetst van een aantal jonge zich ontwikkelende talenten.
De eerste tentoonstelling die ik bezocht was die van Navid Nuur in de Matadero, het voormalig slachthuis van Madrid. Dit is een cultureel centrum dat opende in 2007 en dat op diverse niveaus functioneert. Een aantal maal werd het gezelschap waarvan ik deel uitmaak duidelijk gemaakt dat Matadero nog een “ongoïng project” is. Dat een oppervlakte van 150.000 m2 met een aantal gebouwen van verschillende aard tijd nodig heeft is te begrijpen en als het allemaal gebeurt als in de eerste gebouwen te zien is dan is Madrid wel een fantastisch centrum rijker. Nu is er ruimte voor exposities, filmvertoningen, muziekstudio’s en -podia, een theaterzaal waar diverse activiteiten kunnen plaats vinden en ook een buurtcentrum waar cursussen worden gegeven en educatieve activiteiten plaats vinden. Uitgangspunt bij de inrichting is de aard van de architectuur te behouden en op eenvoudige wijze functioneel te maken. Zo is de entree en het voormalige koelhuis daarnaast onderhevig geweest aan een uitslaande brand en dat wordt niet verborgen. In de kaal gemaakte ruimtes zijn de roetvlekken nog op het hier en daar aangetaste cement te zien en in de hal zijn functionele ruimtes als een balie, kantoortje en toiletgroep afgescheiden met onbewerkte staalplaten die erg goed combineren met de doorleefde wanden. Gelukkig is de Matadero niet totaal afhankelijk van overheidsfinanciering zodat ze ondanks de nieuwe regering goede vooruitzichten houden.
Maquette van Matadero
In genoemde koelruimte is een tentoonstelling van Fernando Sànchez Castillo te zien. Deze kunstenaar, die o.a. een tijdje op de Rijksacademie verbleef, heeft het schip “El Azor” dat Franco gebruikte in zijn vrije tijd en waarop ook veel politieke bijeenkomsten plaats vonden opgekocht. De boot was al van hand tot hand gegaan en stond als bezienswaardigheid in een dorp in de buurt van Burgos. Sanchez Castillo heeft de boot gesloopt en tot pakketten aluminium laten persen, dit proces is te volgen op video en de pakketten liggen theatraal belicht in de tentoonstellingsruimte, samen met apart gehouden overblijfselen als de mast en andere delen.
Ook Sànchez Castillo introduceert zijn werk bij
verzamelaars
de mast van El Azor met allerlei
communicatieapparatuur er nog op
Het schip in beschaafde broodjes aluminium
Het slopen van het schip met zware middelen
Dan lopen we naar Nave 16, een van de aparte gebouwen waar Navid Nuur zijn werk heeft geïnstalleerd. De kunstenaar is er zelf om een introductie te verzorgen en hij doet dit kort en duidelijk: het werk is een deelonderzoek naar de aard en werking van licht. De tentoonstelling is erg goed en het enige waarmee ik terugkijkend wat moeite heb is dat de hal waarin ze is ingericht zich niet aanpast bij de vanzelfsprekende intimiteit die ik voel als ik het werk van Nuur bekijk. In plaats van zich als een warme deken om de tentoonstelling te wikkelen blijft de ruimte zich voor mijn gevoel ongenaakbaar afzetten. De kunstenaar heeft de ruimte donker gemaakt en de werken zijn het licht, maar desondanks blijf je jezelf bewust van de hoge ruimte. Dit neemt niet weg dat de kunstenaar een aantal prachtige werken presenteert zoals u hier kunt zien. Bij de tentoonstelling ligt bij wijze van catalogus een krant met de titel "El Rastro de la Luz" bij wijze van begeleidende publicatie, maar ook als werk in de tentoonstelling. Deze krant kan door ieder meegenomen kan worden.
Van de ingang naar het gebouw waar de solo van
Navid Nuur plaats vond
Naast de entree: Z.T.
De kunstenaar verklaart
Titelwerk van de tentoonstelling
Vitrine met materialen die voor "El Rastro de la
Luz" gebruikt zijn
Idem
Detail: aquarel voorpagina
Pre-set: Materiaal gebruikt in krant
Video's bij de vitrines, de kunstenaar als
stranger in a strange land zoals je een onderzoeker misschien kunt typeren
Z.T.: hiervoor diende je een zaklantaarn op het
glas te schijnen
Hetgeen het glas deed opleven
Ours: Een traan van de kunstenaar, gedroogd en
geprojecteerd
Een werk dat de toeschouwer integreert
Overzicht, rechts Hitherto II
Mineralium
From the series of The Eyecodecs of the
Monochrome
Idem
Fire painting
Overzicht met links Hitherto II en rechts
Mineralium
Firepainting
Z.T.
Idem
Hitherto II
Hitherto II
Tussendoor zie ik het werk van Martin Creed dat me nogal intrigeert. Onder de naam “Things/Cosas” worden in een grote hal op twee verdiepingen genummerde resultaten van handelingen en ook diverse stadia van die handelingen getoond die tot een kunstwerk zouden kunnen leiden. Britten zouden het wellicht “self-referential”noemen. Hoe kaal en minimaal het werk ook is kan ik niet anders dan bewondering voelen voor de consequent onderzoekende houding van de kunstenaar. De enorme wandschilderingen bepalen de ruimte op een bijna klassieke wijze en de video die getoond wordt is kunstwerk en proces in één.
Die avond bezoek ik Un Paisaje Holandés (een Hollands landschap), een tentoonstelling in La Casa Encendida. Deze ruimte is een plek waar de Caja de Madrid sociale activiteiten als cusussen, theatervoorstellingen en dus ook exposities organiseert. Het landschap waaraan de titel refereert is niet een werkelijk landschap, maar het landschap dat een bepaald deel van de Nederlandse kunstwereld vertoont en dat zich in de loop van de tijd continueert. Te zien zijn een aantal hoogtepunten van conceptuele kunstenaars als Jan Dibbets, Ger van Elk, Marinus Boezem, Stanley Brouwn en Bas Jan Ader. Curator Javier Hontoria ziet in kunstenaars als Marijn van Kreij, Katja Mater, Sharon Houkema, Gwenneth Boelens, Navid Nuur, Martijn in ’t Veld en Feiko Beckers een voortzetting van de houding en het denken van de eerder genoemde kunstenaars zoals hij in een lucide essay in de catalogus, uitgegeven door ROMA-publications, beweert. Er valt mijns inziens nog wel meer te zeggen over een dergelijk verband en het zou misschien in meer uitgebreide vorm een mooie tentoonstelling zijn om in Nederland te organiseren. Een aantal jongere kunstenaars in deze tentoonstelling zijn op dit moment in de Vleeshal in Middelburg te zien in de tentoonstelling “Autumn of Modernism” en deze tentoonstelling geeft daar een interessante context aan.
Navid Nuur
Navid Nuur: Where you end I begin
Ger van Elk
Jan Dibbets
Marijn van Kreij: Frietzak compositie
Katja Mater: Searching for White
Gwenneth Boelens: Hand-Wall
Een dag later bevind ik mij op weg naar Móstoles om in het Centro de Arte 2 de Mayo, kortweg CA2M genoemd, de expositie van Aernout Mik te zien die daar in het kader van Focus Países Bajos getoond wordt. Van Mik heb ik incidenteel wel werk gezien, maar de vier installaties die hij hier toont geven een goed beeld van wat hij wil laten zien: de wereld is een mierenhoop, ieder gaat zijn gang en het heeft allemaal geen zin. Of wordt de bal terug gespeeld: is het andersom en kunnen wij geen zin geven aan de beeldenstroom die over ons heen raast? De situaties die Mik in deze installaties toont spelen zich af in oorlogsgebieden (Raw Footage, een montage van overschot van grote nieuwsbureaus), de openbare ruimte (Glutinosity, politie en actievoerders in een eindeloze choreografie), het schoolplein (Schoolyard, hangende jeugd van verschillende afkomst die rituelen uitvoeren waarbij volwassenen af en toe iemand liggend afvoeren) en in Training Ground lijken de handelingen zich af te spelen in een detentiecentrum waar gevangenen en bewakers eindeloos handelingen verrichten die nergens toe leiden. In al deze video’s gebeurt steeds van alles, maar een narratieve lijn of een spanningsboog is niet te onderscheiden. De situaties die afgebeeld worden refereren aan actuele discussies over zaken als Guantanamo, immigratie, crisisbeheersing en dergelijke. Standpunten worden echter niet ingenomen en het lijkt allemaal zinloos gekrioel op deze aardbol wat een ontregelend effect bewerkstelligt. Helemaal waar de installatie buiten de video’s wordt doorgetrokken met op de vloer getekende omtrekken van liggende figuren of door de indeling van de zitplaatsen voor de video’s zo te maken dat het publiek gedwongen wordt zich met elkaar te verhouden.
In CA2M bevond zich ook een tentoonstelling van Gregor Schneider en dat was een heel mooie verrassing. Ik heb wel eens vaag wat over hem gelezen, maar wist eigenlijk helemaal niet veel van wat de man deed. Ik ben dus in de installatie gedoken die Schneider maakte en was direct onder de indruk. Over de parterre en door de eerste verdieping van het museum heeft hij een buizenstelsel aangebracht met ronde bruine buizen van ongeveer een meter zeventig doorsnede. Bij het begin op de straat naast de ingang mogen bezoekers met intervallen van tien minuten alleen de buis in om een tocht door het museum te maken die je ervaart als een wandeling door een darmstelsel. Je moet gebogen lopen, ziet weinig tot niets, trappen op en af, door een koelruimte, je kan onderweg door een gootsteenkastje kruipen om in een kamertje te kijken dat lijkt op een onderduikadres en als je doorgaat merk je dat je een rondje loopt en je weer bij de ingang uitkomt.
Na op straat de buis in te zijn gegaan
Vervolg je zo de weg
En verder door het gebouw
En de bocht om
En verder omhoog
Tot je in een ruimte komt die niets van doen
heeft met hier en nu
In het museum blijkt dat de kunstenaar met huizen en woonruimtes zijn werk maakt. Hij is ooit begonnen met het werken in een oud huis bij hem in de buurt in Rheydt, het “Totes Haus u r” waar hij begon met het maken van een aantal verblijven die hij een mysterieus karakter gaf. Door wanden en ramen te dupliceren en door het toevoegen van nieuwe ruimtes werd de functionaliteit van de kamers ondergraven en werden nieuwe plekken met hun ameublement gecreëerd. Die ruimtes worden op een bepaald moment ook in andere ruimtes en in exposities gedupliceerd en getoond. Er hangt een sfeer van dood en verlatenheid omheen, maar in de kunstwereld krijgen de ruimtes een nieuw leven en maken zij deel uit van een nieuwe werkelijkheid.
De installatie in het museum krijgt met dit werk een bredere betekenis dan de
spectaculaire eerste indruk leek te geven. Op de plek waar het relatief nieuwe
museum staat stond voorheen een oud gebouw en een deel van de vloer en wanden
van de grondverdieping maken daar deel van uit. Het buizenstelsel van Schneider
lijkt een tunnel die heden en het verleden laat samenvloeien. De ruimtes die je
onderweg tegenkomt kunnen van alles zijn: een kamertje uit Rheydt, maar ook een
kamer uit het huis dat op 2 mei 1808 op de plek van het museum gestaan heeft.
Ook de series foto’s van Schneider die in het museum hangen zijn intrigerend
evenals de videoinstallatie “Die Schneider Familie”, het toont een aantal
projecten die zijn uitgevoerd en mij de kunstenaar leren kennen als iemand om te
blijven volgen.
De laatste dag besluit ik het Parque del Buen Retiro te bezoeken en de overzichtstentoonstelling van René Daniëls, waarvoor ik eerder te laat was, te gaan zien. Eerst bezoek ik in het park nog het Palacio de Cristal, een soort reuzen plantenkas, waarin een installatie te zien is van Soledad Sevilla met de naam “Escrito en los cuerpos celestes”. Zij heeft de constructie van dit gebouw kleiner en schematisch gekopieerd binnen het gebouw en de wanden volledig met bewerkt blauw poly-carbonaat bedekt. Deze wanden zijn gevuld met transparante leestekens die als sterren boven en om je hoofd flonkeren. Het is voor mij voornamelijk de ambiance die indruk maakt, inhoudelijk kan ik er niet zo veel mee.
Het Palacio de Crystal
En wat mevrouw Sevilla erin gebouwd heeft
Close-up van het blauw
De tentoonstelling van René Daniéls bevindt zich in het Palacio de Velázquez, een eind negentiende-eeuws tentoonstellingsgebouw waarin destijds de vorderingen van de nationale economie werden getoond. Evenals het Palacio de Cristal is het een dependance van het Reina Sofía museum in het centrum van de stad. Het is een prachtig ruim gebouw met een enorm glazen dak en de eerste indruk bij binnenkomst is overweldigend: in een enorme rechthoekige ruimte hangen op hoge wanden een aantal topwerken van Daniëls tezamen, werken die je kent uit afbeeldingen en die je nauwelijks meer samen ziet. Het blijkt voor de hele tentoonstelling te gelden. Als je Daniëls vanaf het begin hebt gevolgd is het een genot om de verschillende series die hij gemaakt heeft in een dergelijke ruime setting te bekijken en schilderijen te vinden die je nog nooit in het echt gezien hebt. Opzij van de eerste rechthoekige ruimte zijn diagonale wanden geplaatst waardoor de perspectivische werking in de “Schilderijententoonstellingen”-serie wordt gesuggereerd en in kamers met kunstlicht zijn een aantal vitrines geplaatst waarin werk op papier getoond wordt, voornamelijk pagina’s uit schetsboeken die de verwerking van de initiële ideeën tot schilderijen mooi illustreren. In een zijruimte is een wandschildering en klein werk te zien die Daniëls recent heeft gemaakt, het deed me sterk denken aan Bryan Wilson die weliswaar opnieuw componeert en optreedt, maar nooit zijn oude niveau meer heeft gehaald. De foto’s van Daniëls aan het werk in zijn huidige situatie die achter in de catalogus staan zijn nogal confronterend en geven aan dat het nooit meer hetzelfde wordt. Het geheel is een ontroerende tentoonstelling in een prachtige omgeving die volledig recht doet aan het oeuvre van René Daniéls. Ik begrijp dat de tentoonstelling dit jaar ook in Eindhoven te zien zal zijn, maar het lijkt me sterk dat het werk daar zo mooi losgezongen zal worden getoond als in het Palacio de Velázquez in Madrid!
